Populli ynë ka qenë i lidhur ngushtë kurdoherë si me tokën që e punonte, ashtu edhe me kafshët dhe shpendët shtëpiakë që lidheshin me jetën dhe me ekonominë e njeriut. Kështu ai, me kohë ka formuar dhe trashëguar brez pas brezi një traditë të mirë si në punimin e tokës, ashtu edhe në rritjen dhe mbarështimin e bagëtisë ( gjësë së gjallë, siç e quan ai bagëtinë). Për këtë arsye edhe gjuha e komunikimit me kafshët dhe shpendët shtëpiakë është mjaft e pasur dhe shumë shprehëse. Këtu po mundohem t’i trajtoj shkurtimisht ato fjalë dhe shprehje pasthirrmore që njerëzit kanë vënë në fondin e leksikut të gjuhës së tyre në komunikimin me kafshët dhe shpendët.
Duke i vështruar nga qëllimi i përdorimit të tyre, ato mund t’i ndajmë në pasthirrma nxitëse dhe pasthirrma frenuese. Në pasthirrma nxitëse hyjnë ato pasthirrma që shërbejnë për t’i afruar, apo edhe për t’i larguar, si dhe për t’i yshtur për të kryer një veprim të caktuar. Në pasthirrmat frenuese hyjnë ato pasthirrma që shërbejnë për t’i ndaluar në veprimet që ato kryejnë.
Për nga paraqitja fonetike dhe leksikore ato i ndajmë në fjalë dhe shprehje të qarta të zakonshme dhe në tingullimitime që prodhohen(artikulohen) duke nxjerrë fishkëllima ose zëra të ndryshëm pa një përmbajtje të qartë leksikore.
Kafshët dhe shpendët me të cilët njeriut i ka takuar ta lidhë jetën e tij me to dhe të komunikojë gjithashtu për qëllimet e sipërpërmendura kanë qenë të shumta dhe të shumë llojeve dhe specieve të ndryshme dhe për pasojë edhe pasthirrmat dhe tingullimitimet drejtuar atyre, gjithashtu, janë të shumta dhe të ndryshme. Duke i parë dhe studjuar nga ky këndvështrim, ato mund t’i ndajmë e klasifikojmë në këto grupe:
1 Pasthirrma dhe tingullimitime që lidhen me komunikimet me shpendët. Këtu më poshtë po mundohem të paraqes disa nga ato si dhe qëllimin e përdorimit të tyre.
Hu-hu! Këto tinguj artikulon një çoban bibash(gjelash deti) kur do që të grumbullojë tufën e gjelave të detit të shpërndarë. Kjo thirrje bëhet me zë të lartë dhe të fortë.
Ish!, Haj-haj! Ose Aj-aj!, Uiq!, Ish-haj!; etj. janë këto disapasthirrmi që përdorën për të trembur shpendët e ndryshëm, qofshin këto të butë(shtëpiakë) apo shpend të egjër a grabitqarë.
Pasthirrmat dhe tingullimet që shërbejnë për t’i grumbulluar pranë vetës, apo për t’i nxitur për të kryer veprime të ndryshme e sidomos për t’i ushqyer apo futur në vathë janë forma të ndryshme sipas llojit të shpendit që i drejtohen. Të tilla janë:
puTërr-tëëërr!, Tik-tik!, Cik-cik!, Çik-çik!, Dogi-dog!, Pul-pul!, Tëërr-dogi-dog!, Tëërr-pul-pul!, etj. për pulat dhe zogjtë e pulave, ndërsa për shpendët e tjerë sipas llojit: Pat-pat!, Tërr-pat-pat! Për patat; Rik-rik!, për rosat(rikat); Bib-bib!, për bibat; Vid-vid! për pëllumbat; etj. Shumëherë para pasthirrmave të përmendura aty për pata, rosa apo biba mund të përdorët pasthirrma “Tërr!”
Kur pula është klloçkë për ta ndjellë përdorën pasthirrmat: Lluk-lluk!; Kjuk-kjuk! Këto pasthirrma janë krijuar si imitime të zërave që nxjerr pula klloçkë pak a shumë në formën: Klluk-klluk.
Një interes të veçantë paraqesin pasthirrmat që amvisat u drejtohen pulave për t’i nxitur t’u drejtohen furriqeve për të pjellë vezët e radhës. Të tilla janë:
FURRIK-FURRIIIK! FURRIIIK-PULA-FURRIK!; VOJ-VOOOJ!; VOJ-VOJ-PULA, VOJ-VOJ! e kështu me radhë duke i shoqëruar me fjalë përkëdhelëse.
2 Pasthirra dhe tingullimitime që lidhen me komunikimet me gjedhët
Edhe këtu po përpiqem t’i paraqes disa nga ato si dhe qëllimin e përdorimit të tyre.
LOKI-LOK! Kjo përsëritet disa herë radhazi kështu. Zakonisht përdoret për të ndjellë një viç ose një tufë viçash që janë larguar nga tufa apo nga vatha.
EEJA! EEJA! I drejtohet bariu një lope apo një pjese të kopesë së larguar nga tufa. Kjo pasthirrmë përsëritet disa herë.
Në rastet kur një lopë apo ka duhet ndaluar i drejtohet pasthirrma : OOOÇ!
Në rastet kur duhet nxitur një ka për të bërë përpara i drejtohet: UJST!, HAJT JUDHI!
Kur një bujk lëron tokën dhe për këtë ka vënë në zgjedhë një pendë qe dhe për t’i vënë në hulli u thërret: Avyt! Avyt!
VES! Një amvisë i drejtohet viçit të një lope kur do që ta largojë nga gjiri i lopës në momentin e mjeljes së asaj lope.
TBBBBY! Nxiten jo vetëm lopët, por edhe disa kafshë të tjera për të pirë ujë.
Stërrrr! Është një pasthirrmë që nxitë lopët për të vrapuar drejt vathës, sidomos në kohë vere dhe sidomos kur gjedhët i kap zekthi(i nget zekthi). Në këtë rast gjedhët bëhen si të tërbuara dhe ia mbathin vrapit në mënyrë të pazakontë dhe bariut i duhet ta ndërsejë tufën drejt vathës. Zekthi është një lloj mize që i pickon kafshët dhe u shkakton një tërbim të përkohshëm që i çon në një vrapim të tillë të çmendur, ndaj bariut i duhet t’i qetësojë duke i drejtuar drejt një vathe apo mrizi për t’i larguar nga vapa e verës së nxehtë. Shumëherë në këtë rast bariu, apo edhe ndonjë kalimtarë, për t’i nxitur edhe më shumë në vrapim përdor edhe shprehjen: “Stërr! Stërr! Hekuri m’trinë, bishti m’shpinë, Stërr! Stërr!” Zakonisht, kur një gjedh e kap zekthi, ngre bishtin përpjetë drejt e mbi shpinë dhe ia mbath vrapit, ndaj dhe shprehja e më sipërme shprehet tamam ashtu.
Edhe në rastin kur një lopë bie në afsh ndërzimi, demi nxitet me një pasthirrmë të veçantë: Acje! Cje! Cje! Cje!
Shpesh bariu u jep kripë bagëtive për t’u sjellë më shumë shije, ndaj i ndjell ato me pasthirrmën: Kyps! Kyps!
Sipas vendeve të ndryshme dhe sipas traditës familjare, kur një bari do ta sjellë tufën drejt vathës përdor shprehje të ndryshme si: Vath! Vath!, Ja ktu!, Bac, ja! etj.
3 Pasthirrma dhe tingullimitime që lidhen me komunikimet me njëthundrakët si kuaj, mushq apo gomerë.
Muli-mul! Muçi-muç! Voci-voc! etj. janë pasthirrma që përdorën për të ndjellë një gomar apo një mushk. Për t’i nxitur për të ecur apo për ta larguar nga një vend përdoret pasthirrma Ujsh! Për gomerët, ndërsa për një kalë apo një mushk përdoret pasthirrmat: Tppppyyy! që shoqërohet me dridhje buzësh në artikullimin e tingullit “p” dhe “y” disa herë me shpejtësi sa që duket sikur artikullohet grupi “pry”, por në të vërtet tingulli “r” nuk artikullohet. Gjithashtu përdoret edhe pasthirrma Ya! Kur duhet ndaluar kali apo mushku kur je duke kalëruar përdoret pasthirrma SSST!
Kur një nallban do që ta mbath një kal apo një mushk me patkonj i thërret: Qase!, ose për ta qetësuar i thërret: Das-das!
4 Pasthirrmat dhe tingullimitimet që lidhen me komunikimet me bagëti të imta
Kur tufa e dhive ndodhet larg apo kur janë të shpërndarë dhe për t’i mbledhur apo për t’i thirrur pranë përdorën pasthirrmat: Ujps! Cap-cap!etj., ndërsa kur u hidhet kripë nëpër gjolle apo u shtrihet dora me kripë përdoret shprehej(pasthirrma) Kips-kips! Ose Kyps-kyps! Njësoj si për gjedhët.
Kur duhet ndjellë një kec i vogël përdoret pasthirrma Kedhi-kedh! Kur duhet thirrur një qingj përdoret: Kidi-kid!
Kur duhet thirrur pranë një dhi, dele, apo edhe një lopë në rastin kur duam t’i ushqejmë me kokrra misri përdoret tingullimitima: Çppppy! Kjo tingullimitimë shqiptohet me dridhje buzësh disa herë në artikulimin e tingullit “p” pas tingullit “ç”. Shumëherë pas kësaj pasthirrme përdoret edhe një tingullimitimë tjetër që përftohet nga artikullimi disa herë radhazi të grupit të bashkëtingëlloreve “mp” apo “nç”.
Kur duhet larguar apo trembur një dhi apo një tufë dhishë që shkojnë drejt një vendi të gabuar përdoren pasthirrmat: Ca-ca! Tiksh!, etj. në rastet kur tufa largohet apo një dhi apo dele e vetme do që të largohet nga tufa bariu i thërret: Kujtuvot! Kuve! Të dyja këto pasthirrma janë koncentrime të shprehjeve: Ku je tuj votë? dhe Ku vete?
5 Pasthirrmat dhe tingullimitimet që lidhen me komunikimet me derrat
Këtu më të shumta janë ato pasthirrma dhe tingullimitime që përdoren për t’i ndjellë derrat, por ka edhe nga ato që përdoren për t’i larguar nga një vend ku nuk duhet të shkojnë. Pasthirrma që përdoren për ti ndjellë janë: Kiç-kiç! Kiç-kërr! Kiri-kiç! Kiri-kiç na! Kiri-kid! Kiri-kid na! Kuri-kuri! Kuri-kiç! Kuri-kidi! Krro-krro! etj. ose tingullimitime duke përplasur disa herë gjuhën pas qiellzës dhe duke përfituar (artikuluar) grupin e bashkëtingëlloreve Nc-nc-nc!
Në rastet kur duhet larguar një derrr apo një tufë derrash përdoren pasthirrmat: Kis! Siks! Kiç! Shuk! Çuksh! etj. kurse në rastin kur një dosë duhet nxitur për të ushqyer me qumshtin e saj derkucat e vegjël përdoret pasthirrma: Llaj-llaj!
6 Pasthirrma dhe tingullimitime që lidhen me komunikimet me qentë e macet shtëpiake.
Edhe këtu spikatin më shumë ato pasthirrma, shprehje pasthirrmore dhe tingullimitime që përdoren për t’i ndjellë si dhe për t’i larguar p.sh. për të ndjellë qentë përdoren zakonisht këto pasthirrma: Kuti-kut! Kut na! Bubi na! etj., ndërsa për macet përdoren këto: Mic! Mic-mjau! etj.
Për t’i larguar a trembur qentë ose macet përdoren këto pasthirrma e tingullimitime: Koç! Tubër! Tyt! Çyjt! Ke dhajtë! Jasht!që përdoren për qentë, ndersa për macet: Pis! Pejc!
Për ta ndërsyer një qen kundrejt dikujt apo një kafshe përdoret pasthirrma: Pist! Pist kape! etj.
Për ta vënë një zagar në ndjekje apo zbulim gjahu i drejthet me fjalë të ndryshme, por më e zakonshme është pasthirrma: Aty! ose Merr erë!
7 Pasthirrma dhe tingullimitime që lidhen me komunikimet me bletët
Kur një bletë(koloni bletësh) e re shkëputet nga bleta(kolonia) mëmë dhe del nga kosherja e vjetër, për ta mbledhur në një koshere të re përdoren këto pasthirrma: Yp-yyyp! Ip-iiiip! Ëp-ëëëp!etj. Këto zakonisht shoqërohen edhe me fjalë të ndryshme ledhatuese të kënduara me zë melodioz.
Këto ishin disa nga pasthirrmat dhe tingullimitimet që përdoren në zonën e Zadrimës si dhe të Mirditës sidomos në zonën e Kashnjetit në lidhje me komunikimet me kkafshët dhe shpendët të mbledhur drejtpërdrejt nga goja e popullit të këtyre zonave në vite. Sigurisht që mund të ketë dhe mund të përdoren edhe mjaft të tjera. Gjithashtu, me kalimin e kohës ato vijnë e pasurohen.
great issues altogether, you simply received a new reader. What might you recommend about your put up that you just made some days ago? Any positive?
PëlqejeniPëlqejeni
Normally I don’t read article on blogs, but I wish to say that this write-up very forced me to try and do so! Your writing style has been surprised me. Thanks, very nice article.
PëlqejeniPëlqejeni
Hey there, You’ve performed a fantastic job. I’ll certainly digg it and personally suggest to my friends. I am sure they’ll be benefited from this site.
PëlqejeniPëlqejeni
Great write-up, I’m normal visitor of one’s web site, maintain up the excellent operate, and It’s going to be a regular visitor for a long time.
PëlqejeniPëlqejeni
This is very interesting, You are a very skilled blogger. I’ve joined your feed and look forward to seeking more of your great post. Also, I’ve shared your site in my social networks!
PëlqejeniPëlqejeni
Valuable info. Lucky me I found your site by accident, and I am shocked why this accident didn’t happened earlier! I bookmarked it.
PëlqejeniPëlqejeni
I just could not depart your site prior to suggesting that I really enjoyed the standard information an individual provide on your guests? Is gonna be again continuously to check up on new posts
PëlqejeniPëlqejeni
I’m impressed, I need to say. Really rarely do I encounter a blog that’s each educative and entertaining, and let me tell you, you’ve gotten hit the nail on the head. Your idea is outstanding; the difficulty is one thing that not sufficient persons are talking intelligently about. I’m very completely satisfied that I stumbled across this in my seek for one thing referring to this.
PëlqejeniPëlqejeni
Thanks for your marvelous posting! I actually enjoyed reading it, you will be a great author.I will remember to bookmark your blog and will eventually come back in the future. I want to encourage you to ultimately continue your great work, have a nice evening!
PëlqejeniPëlqejeni
Thanks for the good writeup. It if truth be told used to be a amusement account it. Look complicated to more brought agreeable from you! By the way, how could we keep up a correspondence?
PëlqejeniPëlqejeni
Hmm it looks like your site ate my first comment (it was super long) so I guess I’ll just sum it up what I wrote and say, I’m thoroughly enjoying your blog. I as well am an aspiring blog blogger but I’m still new to the whole thing. Do you have any points for novice blog writers? I’d genuinely appreciate it.
PëlqejeniPëlqejeni
Thank you a lot for giving everyone an extraordinarily splendid chance to read articles and blog posts from here. It’s always very sweet and also full of a lot of fun for me personally and my office co-workers to search your site not less than three times in 7 days to find out the newest tips you have. And indeed, we are certainly impressed for the outstanding tips served by you. Some 2 areas on this page are clearly the most effective I have ever had.
PëlqejeniPëlqejeni
I’d must verify with you here. Which isn’t something I normally do! I take pleasure in reading a post that will make folks think. Additionally, thanks for allowing me to remark!
PëlqejeniPëlqejeni
Hola! I’ve been reading your website for a while now and finally got the bravery to go ahead and give you a shout out from Houston Texas! Just wanted to say keep up the fantastic work!
PëlqejeniPëlqejeni
That is really interesting, You’re a very skilled blogger. I’ve joined your rss feed and stay up for seeking extra of your magnificent post. Additionally, I have shared your site in my social networks!
PëlqejeniPëlqejeni
It is really a nice and useful piece of information. I am glad that you shared this useful information with us. Please keep us informed like this. Thanks for sharing.
PëlqejeniPëlqejeni
Great items from you, man. I’ve take into accout your stuff prior to and you’re just too excellent. I actually like what you’ve received here, really like what you are stating and the way in which during which you are saying it. You are making it entertaining and you continue to care for to keep it wise. I can’t wait to read much more from you. This is really a great web site.
PëlqejeniPëlqejeni
Hello there, I found your web site via Google while searching for a related topic, your site came up, it looks good. I have bookmarked it in my google bookmarks.
PëlqejeniPëlqejeni
I believe this is among the such a lot significant information for me. And i am satisfied reading your article. But want to remark on some common things, The website style is wonderful, the articles is truly excellent : D. Good job, cheers
PëlqejeniPëlqejeni
I was recommended this website by my cousin. I am not sure whether this post is written by him as nobody else know such detailed about my problem. You’re amazing! Thanks!
PëlqejeniPëlqejeni
I am extremely inspired with your writing skills as smartly as with the structure in your weblog. Is this a paid topic or did you modify it your self? Anyway keep up the nice quality writing, it’s rare to look a great blog like this one these days..
PëlqejeniPëlqejeni
hey there and thank you for your info – I’ve definitely picked up anything new from right here. I did however expertise a few technical issues using this web site, as I experienced to reload the site a lot of times previous to I could get it to load correctly. I had been wondering if your web host is OK? Not that I’m complaining, but sluggish loading instances times will very frequently affect your placement in google and could damage your high-quality score if advertising and marketing with Adwords. Well I’m adding this RSS to my e-mail and could look out for a lot more of your respective interesting content. Ensure that you update this again soon..
PëlqejeniPëlqejeni
Hey There. I found your blog the use of msn. This is an extremely smartly written article. I will be sure to bookmark it and return to learn more of your helpful info. Thanks for the post. I will certainly comeback.
PëlqejeniPëlqejeni
I appreciate, cause I found just what I was looking for. You have ended my 4 day long hunt! God Bless you man. Have a nice day. Bye
PëlqejeniPëlqejeni
Thanks a bunch for sharing this with all of us you actually know what you’re talking about! Bookmarked. Kindly also visit my website =). We could have a link exchange arrangement between us!
PëlqejeniPëlqejeni
Thanks for another informative web site. The place else may I am getting that kind of info written in such an ideal manner? I’ve a undertaking that I’m just now running on, and I’ve been on the look out for such info.
PëlqejeniPëlqejeni
Fantastic items from you, man. I’ve keep in mind your stuff previous to and you’re just extremely great. I really like what you have received here, certainly like what you are saying and the way in which wherein you are saying it. You’re making it entertaining and you continue to take care of to stay it smart. I can not wait to learn far more from you. That is actually a tremendous website.
PëlqejeniPëlqejeni
I like the valuable info you provide in your articles. I will bookmark your weblog and check again here frequently. I’m quite certain I will learn plenty of new stuff right here! Best of luck for the next!
PëlqejeniPëlqejeni
hello!,I love your writing very so much! share we communicate extra about your article on AOL? I need an expert in this house to resolve my problem. Maybe that’s you! Having a look ahead to look you.
PëlqejeniPëlqejeni
Heya! I’m at work browsing your blog from my new iphone 3gs! Just wanted to say I love reading your blog and look forward to all your posts! Carry on the great work!
PëlqejeniPëlqejeni
Thanks , I have just been looking for information about this subject for ages and yours is the greatest I’ve came upon so far. But, what about the conclusion? Are you certain concerning the source?
PëlqejeniPëlqejeni
Howdy! I know this is kinda off topic however , I’d figured I’d ask. Would you be interested in trading links or maybe guest writing a blog article or vice-versa? My website covers a lot of the same subjects as yours and I think we could greatly benefit from each other. If you are interested feel free to send me an e-mail. I look forward to hearing from you! Superb blog by the way!
PëlqejeniPëlqejeni
I loved as much as you’ll receive carried out right here. The sketch is tasteful, your authored material stylish. nonetheless, you command get got an edginess over that you wish be delivering the following. unwell unquestionably come more formerly again since exactly the same nearly a lot often inside case you shield this increase.
PëlqejeniPëlqejeni
Hello my friend! I want to say that this post is amazing, nice written and include approximately all important infos. I’d like to see more posts like this.
PëlqejeniPëlqejeni
There is noticeably a bundle to find out about this. I assume you made certain good points in features also.
PëlqejeniPëlqejeni
I enjoy what you guys are up too. This type of clever work and coverage! Keep up the terrific works guys I’ve you guys to my blogroll.
PëlqejeniPëlqejeni
Does your website have a contact page? I’m having trouble locating it but, I’d like to shoot you an email. I’ve got some creative ideas for your blog you might be interested in hearing. Either way, great website and I look forward to seeing it develop over time.
PëlqejeniPëlqejeni
Your home is valueble for me. Thanks!…
PëlqejeniPëlqejeni
Valuable info. Lucky me I found your site by accident, and I’m shocked why this accident did not happened earlier! I bookmarked it.
PëlqejeniPëlqejeni
That is really attention-grabbing, You are a very skilled blogger. I’ve joined your feed and look ahead to seeking more of your great post. Also, I’ve shared your site in my social networks!
PëlqejeniPëlqejeni
Hey very nice website!! Man .. Beautiful .. Amazing .. I will bookmark your blog and take the feeds also…I’m happy to find a lot of useful info here in the post, we need work out more techniques in this regard, thanks for sharing. . . . . .
PëlqejeniPëlqejeni
Thanks for the post, can I set it up so I receive an email sent to me every time you write a fresh post?
PëlqejeniPëlqejeni
Great post and straight to the point. I am not sure if this is truly the best place to ask but do you folks have any ideea where to get some professional writers? Thanks in advance 🙂
PëlqejeniPëlqejeni
Definitely believe that which you stated. Your favorite reason seemed to be on the net the simplest thing to be aware of. I say to you, I certainly get annoyed while people think about worries that they just don’t know about. You managed to hit the nail upon the top as well as defined out the whole thing without having side effect , people could take a signal. Will probably be back to get more. Thanks
PëlqejeniPëlqejeni
you’re really a good webmaster. The website loading speed is amazing. It seems that you’re doing any unique trick. Furthermore, The contents are masterwork. you have done a fantastic job on this topic!
PëlqejeniPëlqejeni